Döngüsel ekonomi, ürünlerin yaşam döngüsünün iyileştirilmesini amaçlayan bir üretim ve tüketim modelidir. Bu model sayesinde ürünlerin tüm yaşam döngüsü boyunca meydana gelen atıkları en aza indirmek amaçlanır.
Geleneksel, lineer veya doğrusal olarak adlandırılan ekonomi modelinde ham maddelerin kullanılması, ürünlerin tüketilmesi ve geri dönüşümü yapılmayan atıklar çevre kirliliğine sebep olmaktadır.
Döngüsel ekonomi modeline geçiş ile daha sürdürülebilir bir geleceğe ulaşmak mümkün.
Döngüsel ekonomi nedir, ne gibi faydaları vardır, döngüsel ekonomi modeline geçiş süreci ve sürdürülebilir bir gelecek için önemi gibi konularda daha fazla bilgi almak için bu yazımızı okumaya devam edin.
Döngüsel Ekonomi Nedir?
Döngüsel ekonomi, üretim için ham madde kullanımından atık oluşumuna kadar olan süreçte sürekliliği ve çevrenin korunmasını odak noktasına alan bir ekonomi modelidir. Geleneksel veya lineer olarak bilinen ekonomi modeli ile kıyaslandığında “Al-Yap-At” yerine “Azalt-Yeniden Kullan-Geri Dönüştür” prensiplerini benimser.
Bu prensipler döngüsel ekonomi kavramının temelini oluşturur:
Azalt: Ham madde kullanımının azaltılmasını ifade eder.
Yeniden Kullan: Ürünlerin ve bileşenlerin yeniden kullanılarak değerlendirilmesi anlamına gelir.
Geri Dönüştür: Ham maddelerin etkin ve yüksek kalitede yeniden kullanımını ifade eder.
Döngüsel ekonomi, sürdürülebilir kalkınma ile yakından ilgilidir. Kâr odaklı düşünmenin sonucunda çevreye ve insan sağlığına verilen zararın geri dönüşü olmayan sonuçları olacaktır. Bunun en büyük örneği: küresel bir sorun olan iklim değişikliği.
Doğal kaynakların verimli bir şekilde kullanılması ve geri dönüşüm sayesinde atıkların azaltılmasını temel alan döngüsel bir yaklaşım sürdürülebilir kalkınmaya katkı sağlamaktadır.
Küresel ısınma, çevre kirliliği ve artan çevre bilinci konularındaki tartışmalar her geçen gün artarken üretim ve tüketim ve davranışlarındaki sürdürülebilirliğin faydaları da gözükmektedir.
Döngüsel ekonominin ne gibi faydaları var, biraz daha yakından tanıyalım.
Döngüsel Ekonominin Faydaları
Sürdürülebilir kalkınmaya destek olan döngüsel ekonomi modeli, hem günümüz hem de gelecek için birçok fayda sağlamaktadır.
Böyle bir ekonomi modelinin herkes için sağladığı faydaları daha yakından tanıyalım:
- Geri dönüşüm sayesinde kaynakların etkin kullanımı ve tasarruf yapılması.
- Kaynakların tekrar değerlendirilmesi ile malzeme ve üretim alanlarında daha fazla verim alınması.
- Döngüsel dönüşüm bakış açısı sayesinde yenilikçi ürün ve servislerin geliştirilmesi.
- Artan çevre bilincine sorumlu üretim ve tüketim ile destek olunması.
- Kaynakların verimli kullanılması sayesinde enerjide tasarruf sağlanması ve emisyonların azaltılması.
- Çevresel etkinin azaltılarak doğal dengenin korunması.
Tüm bu faydalara ek olarak, küresel bir problem olan iklim değişikliği ile mücadele edebilmek için sürdürülebilir pratiklerin hayata geçirilmesi gerekmektedir. Sürdürülebilir bir yaşam, üretim ve tüketim süreçlerinde daha bilinçli davranarak elde edilebilir. Bu da döngüsel ekonomiye geçiş ile mümkün olmaktadır.
Peki ama döngüsel ekonomi pratikleri nasıl ve hangi eylemler sonucunda uygulanabilir, daha döngüsel üretimin olduğu bir ekonomi modeline nasıl geçilebilir?
Döngüsel Ekonomi Modeline Geçiş Süreci
Sadece kâr odaklı olan geleneksel ekonomiden daha bütüncül ve sürdürülebilir olan döngüsel ekonomi modeline geçiş herkes için birçok fırsat oluşturmaktadır. Kısa ve uzun vadede bu fırsatları değerlendirmek için bu geçiş ve yeşil dönüşüm sürecinin bir an önce başlatılması gerekmektedir.
En genel anlamıyla, döngüsel ekonomi modeline geçiş sürecinde hayata geçirilmesi gereken eylemler aşağıda listelenmiştir:
- Emisyon azaltma
- Atık yönetimi ve geri dönüşüm
- Çevreci ürünler
- Yenilenebilir enerji kullanımı
- Eski ürünlerin değişimi
- Yenilikçi ürün tasarımı
- Mevcut ürünlerin korunması
- İş modellerinde iyileştirme
- Şeffaflığın benimsenmesi
- İş birliği sağlanması
Geleneksel veya lineer ekonomiden bütüncül bir yapıya sahip olan döngüsel ekonomi modeline geçiş sürecinde atıkların yeniden kullanımı alanında farklılıklar meydana gelmektedir. Örneğin, lineer ekonomide aşağı dönüşüm kavramı, döngüsel ekonomide ise ileri dönüşüm kavramı ağırlıklı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Atıkların geri kazandırılması ile ilgili tanımları daha yakından inceleyelim:
Aşağı Dönüşüm: Atıkların kendisinden daha düşük değerde bir maddeye dönüştürülmesi anlamına gelmektedir. Örneğin; atık kumaşın ikinci kalite ipliğe dönüştürülmesi bu kapsama girmektedir.
İleri Dönüşüm: Atıkların kendisinden daha değerli bir maddeye dönüştürülmesine verilen isimdir. Örneğin; atık kağıtlardan kâğıt bardak üretimi ileri dönüşüm olarak değerlendirilmektedir.
Geri Dönüşüm: Atıkların tekrar işlemden geçirilmesi sonucunda kendisiyle aynı maddeye dönüştürülmesini ifade eder.
Döngüsel ekonomiye geçiş süreci uluslararası alanda giderek hız kazanmaktadır. Örneğin, Avrupa Birliği (AB) tarafından ortaya konan 2050 yılına kadar iklim nötr kıta olma hedefi kapsamında ekonominin döngüselliğinin önemi giderek artmaktadır. Emisyonların ve çevresel etkinin azaltılması aynı zamanda döngüsel bir üretim ve tüketim modeline geçiş anlamına gelmektedir.
Avrupa Birliği, Yeşil Mutabakat kapsamında ortaya konan Döngüsel Ekonomi Eylem Planı ile üretim ve tüketim davranışlarını yeniden şekillendiriyor.
Üretim Süreçlerindeki Döngüsellik Nasıl Belirlenir?
Sürdürülebilir bir geleceğe doğru ilerken üretim süreçlerinde döngüsel bir yaklaşım sağlanması gerekmektedir. Ek olarak, döngüsel ekonominin varlığı ve performansının gösterilebilir olması gerekmektedir.
Bütün bunlar ışığında, üretim süreçlerinin döngüselliğini belirlemek için kullanılan yöntemler arasında Yaşam Döngüsü Analizi (LCA) yer almaktadır.
ISO 14040/14044 standartlarına göre hazırlanan LCA çalışmaları, bir ürünün ham madde eldesinden atık yönetimine kadar tüm yaşam döngüsünü kapsar. Ürünlerin çevresel etkisinin LCA ile ortaya koyulması üretim süreçlerindeki döngüselliğin anlaşılmasını sağlar.
Ürünlerin döngüselliğini belirlemek için kullanılan LCA çalışmalarının birçok kurumsal avantajı vardır:
- Kurumsal sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşma.
- İklim krizi sonucunda ortaya çıkan risk ve fırsatları yönetme.
- Uluslararası regülasyonlara uyum sağlama.
- Ürün ve servislerin geliştirilmesiyle kurumsal çevikliğin artırılması.
- Artan çevre bilinci sonucundaki değişen tüketim davranışlarına cevap verebilme.
Üretim süreçlerindeki döngüsel ekonomi yaklaşımının belirli standartlar çerçevesinde ortaya konulmasının bireysel avantajları da vardır. Bu avantajlar tüm tüketicileri yakından ilgilendirmektedir.
Bilinçli tüketim davranışlarının temelinde çevresel etkinin bilinmesi yatmaktadır. Bu sayede, tüketiciler döngüselliği ve çevresel etkisi kanıtlanmış ürünlere kolay bir şekilde ulaşabilir.
Döngüselliği kanıtlanmış ürünlere ulaşımı kolaylaştıran başka bir uygulama: EU Ecolabel Etiketi.
Bu etiket sayesinde çevreci olduğu kanıtlanmış ürünler güvenilir bir şekilde belirlenmiş olur. Bu etikete sahip ürünlerin çevreye etkisi azdır.